Farlar Hakkında Herşey: Halojen, Xenon, Led, Lazer…

Bir fardan beklentiniz nedir? “Çalışsın yeter…”, “Ampulü patlayınca değiştiririm.”, “Selektör yapınca şimşek gibi çakmalı.”, “Güzel bir görünüm için beyaz ışık vermeli.” Bu cevaplar çevremdekilerin farklı görüşlerinden örnekler… Profesyonel anlamda “iyi” bir far; değişken hava ve yol koşulunda kuvvetli bir aydınlatma sağlarken, yeterli menzile sahip olmalı ve en önemlisi de geniş açılı homojen bir ışık yoğunluğu oluşturmalı. Tüm bunları yaparken de trafikteki diğer sürücülerin gözünü almamalı.

Artık günümüzde üreticiler, teknolojinin gelişimi ile çok nitelikli, “akıllı” far sistemleri de üretiyorlar. Far sisteminin gelişmişliği de üretilen otomobilin sınıfına göre değişkenlik gösteriyor. Mesela A sınıfı (mini sınıf) bir otomobilde en klasik sistem olan halojen farlardan başka bir seçeneğiniz olmayabilir ancak D sınıfı (orta sınıf) bir otomobilde halojen dışında Xenon ya da LED teknolojili farlardan birini opsiyon listesinde veya daha üst donanım paketlerinde bulabilirsiniz.

Far konusunu açmamın esas sebebi, far tipi ne olursa olsun, bu teknolojilerin farklı alt tiplerinin olması. Bu yazıyı araştırma yapmama çok fazla gerek olmadığını düşünerek yazmaya başlasam da, yüksek teknolojili sistemler için teknolojik detaylara uzun uzun bakmam gerekti. Zira teknoloji büyük bir hızla gelişmeye devam ediyor.  Şimdi bunlara ana başlıklar altında bir bakalım. Öncelikle far tiplerine, sonrasında ışık kaynağı tiplerine ve bunların oluşturduğu kombinasyonlara bakalım:

FAR TİPLERİ

REFLEKTÖR FARLAR

Reflektör tip far

Reflektör tip far

Reflektörler, far tasının içerisinde far tasının verildiği şekle bağlı olarak ışığı yansıtan tabiri caizse “aynalı” yüzeylerdir. Ampul, reflektörün önünde yer alır, etrafa ve geriye doğru ışık verir. Far tası, gerek iç şekli vasıtasıyla, gerekse de ayarlanmış olan açısı yardımıyla ışığı yola yansıtır. Her ne kadar far tasının iç yapısı ve açıları iyi dizayn edilse de, ışığın bir miktarı istenen menzildeki yol haricine, yani karşıya ve far seviyesinden yukarıya yansıyarak aydınlatma fonksiyonu sağlayamaz. Bu durum karşıdan gelen sürücülerin gözünü alır. Farlar dizayn edilirken bu problem minimum seviyeye indirgenmeye çalışılır. Reflektör farlar, en maliyetsiz farlardır ve bu farlarda yalnızca halojen ampuller kullanılmaktadır.

 

Reflektör far yapısı

Reflektör far yapısı

Detay: Bazı far tiplerinde ekstradan ampulün tam üzerine gelecek şekilde bir yansıtıcı olabilmektedir. Bu durumda dışarıdan direkt olarak ampulü göremezsiniz. Aşağıdaki örnekte VW logolu bir yansıtıcı mevcut:

 

VolksWagen ek yansıtıcıya sahip reflektör tip far

VolksWagen ek yansıtıcıya sahip reflektör tip far

Detay 2: Eski otomobillerden hatırlarsınız, far camının üzerinde desenler bulunur. Bu desenler, ışığı kırmak suretiyle istenilen yere yönlendirilmesini sağlar. Basit ancak ışık kuvvetini azaltan bir yöntemdir. Ayrıca farın gerçek camdan imal edilmesini gerektirir. Yaya güvenliği standartları gereği yaralanmaların önüne geçmek için artık farlar gerçek camdan imal edilmemektedir.

1990 model Skoda Favorit desenli far camı

1990 model Skoda Favorit desenli far camı

PROJEKTÖR (MERCEKLİ) FARLAR

2017 Skoda Fabia Projektör farları

2017 Skoda Fabia Projektör farları

Mercekler, kaynaktan alınan ışığın yola homojen bir şekilde aktarılması için kullanılır. Bunun için, ışığı düz bir şekilde merceğe iletmek üzere tasarlanan reflektör mevcuttur. Reflektörün ardından, belirli bir mesafe sonra mercek bulunur. Mercek ile reflektör arasında alt kısımda bir perde mevcuttur. Perde, mercekten yukarıya yansıyacak ışığı bloke eder. Böylece ışık, far hizasının yukarısına çıkamayacağı için, karşıdan gelen araç sürücüsünün gözlerini almaz. Mercek, ışığı yola geniş ve yumuşak bir şekilde dağıtarak dengeli bir aydınlatma sağlar. Mercekler kullanım amaçlarına ve yerlerine göre farklı çaplarda üretilebilirler. Genellikle kısa farlarda kullanılsa da, uzun farlar için de “perdesiz” olarak kullanılabilirler. Uzun ve kısa huzmenin aynı projektör ile kullanıldığı durumlarda (Bi-Xenon gibi) reflektör ile mercek arasında açılıp kapanabilen perde mekanizması kullanılır. Yazının devamında Bi-Xenon başlığı altında inceleyeceğiz.

Projektör tip farın yapısı

Projektör tip farın yapısı

ADAPTİF FARLAR

Adaptif farlarda projektör, elektrik motoru vasıtasıyla hem dikey hem de yanal olarak yönlendirilebilir. Adaptif farlarda projektörün yönlendirmesi direksiyon açısına bağlı olabileceği gibi, sürekli olarak yolu gözetleyen kamera ve sensörlerden alınan bilgiler doğrultusunda kontrol ünitesi yazılımı tarafından da yönlendirme yapılabilir. Kontrol ünitesi; viraj farları, kavşak dönüş ışıkları, uzun huzmeli farın otomatik devreye girmesi, far yüksekliği gibi durumları hassas ve sürekli bir şekilde kontrol eder. Adaptif farların temel özelliği, karşıdan gelen aracı tespit ederek sürücüsünün gözünün kamaşmasını engellemek ve her türlü yol koşulunda maksimum aydınlatma sağlayacak hamleleri yapmaktır.

IŞIK KAYNAĞI TİPLERİ

HALOJEN

Halojen farlar, bilinen en eski, en yaygın ve maliyeti en düşük sistemdir. Bu ampuller adından da anlaşılacağı üzere halojen gazı ve tungsten flamandan oluşur. Elektrik akımı ile ısınarak akkor hale gelen flamanın ışığından faydalanılır. En bilinen ve yaygın kullanılan halojen ampul tipleri H4, H7, H1, H3 ve H11’dir. Reflektör ya da projektör tip farlarda halojen ampuller kullanılabilir. Standart halojen ampuller 3200K ışık rengindedir.

Detay: Ampulün soket tipine göre ışık verdiği istikamet değişkenlik gösterebilmektedir. Mesela H7 ampuller, 360 derece aynı parlaklığa sahip değildirler. Kullanım amacına göre ampulün hangi açıda far içerisinde duracağı üretici tarafından belirlenmiştir. Fara yanlışlıkla 180 derece ters takılan bir H7, yolu değil gökyüzünü aydınlatacaktır.

Detay 2: Maliyeti en düşük far tiplerinde H4 ampul kullanılır. H4 ampullerde çift flaman bulunur. Kısa farlar açıldığında birinci flaman, uzun farlar açıldığında ikinci flaman yanar. Bu sayede iki farklı reflektöre ihtiyaç kalmaz. Farın reflektör niteliği değişmediği için, ışık miktarının artırılmasıyla uzun huzmeli far fonksiyonu sağlanır. Bu durumun dezavantajı uzun huzme için ayrı bir reflektör bulunmadığından, ışık şiddeti artsa bile menzili kısa kalabilmekte ve selektör yapıldığı diğer farlara göre daha zor anlaşılmaktadır.

H4 Halojen

H4 Halojen

 

Detay 3: Halojen farların kuvvetini yetersiz bulanlar için daha güçlü ve farklı özelliklerde halojen ampul türleri mevcuttur. Ömürleri daha kısa olsa da %130 fazla ve biraz daha beyaz ışık veren ampuller satılmaktadır. Ancak bu %130 fazla ışık miktarı sadece menzil olarak değil, geniş açıda doygun bir ışık yoğunluğu olarak algılanmalıdır. Philips X-treme Vision örnek olarak gösterilebilir.

 

Philips X-Treme Vision H4 Halojen ampulü

Philips X-Treme Vision H4 Halojen ampulü

XENON

Xenon ampuller adından da anlaşılacağı üzere basınçlı xenon gazının elektrik akımı altında elektrotlar arasında ark ışıması ile çalışan ampullerdir. Xenon ampuller, halojenlere oranla çok daha yüksek şiddetli ışık üretirken elektrik tüketimleri de düşüktür. Ampulün herhangi bir ışıma istikameti olmadığından yaygın ve parlak ışık yalnızca far reflektörüyle yönlendirilemez. Bu sebeple projektör (mercek) tip farların kullanımı mecburidir. Ayrıca farın kirlenmesi, yansıma ve göz kamaşmasını çabucak tetiklediğinden, Xenon farlarda far yıkama sistemi de mecburi tutulmuştur. Xenon farların ışık rengi genellikle 4300K’dir.

 

Xenon ampul yapısı

Xenon ampul yapısı

Bi-Xenon: Bi-Xenon farlarda hem uzun hem de kısa farlar ayrı far tasına sahip değildir. Uzun ve kısa huzmeli far fonksiyonu tek bir ampul ile sağlanır. Reflektör ile mercek arasındaki perde, uzun fara geçildiğinde ya da selektör yapıldığında bir elektrik motoru vasıtasıyla hareket ettirilir. Bu sayede ampulün verdiği ışık miktarı değişmediği ya da ekstra bir ampul yanmadığı halde halihazırda verdiği ışınların tamamı merceğe dolacağından, hem uzun menzil hem de kuvvetli aydınlatma elde edilir. Bu sistem Bi-Xenon farlarda kullanılır. Elektrik motoru perdeyi hızla açıp kapadığı için selektör yapıldığında şimşek çakma efekti oluşur. Uzun huzmeli farlar ile seyahat edildiğinde perde sürekli açık kalmaktadır.

Hareketli perdeye sahip Bi-Xenon projektör far yapısı

Hareketli perdeye sahip Bi-Xenon projektör far yapısı

Detay: Bi-Xenon farlar haricindeki Xenon farlı otomobillerde uzun huzmeli far fonksiyonu çoğunlukla yine halojen ampullerle sağlanmaktadır ve çoğunlukla reflektör tiptedir. Aşağıdaki örnekte Skoda Rapid Spaceback, kısa huzmeli farları için projektör tipte Xenon farlara sahipken, uzun huzmeli farlarda reflektör ile H1 ampul tercih edilmiş.

Skoda Rapid Spaceback Xenon ve Halojen ortak aydınlatma grubu

Skoda Rapid Spaceback Xenon ve Halojen ortak aydınlatma grubu

LED

LED; ışık yayan yarı iletken diyot devre elemanlarıdır. LED’lerin farlarda kullanılmasındaki başlıca etken yüksek verimliliğidir. Bu sayede küçük yapısı ile yüksek aydınlatma elde edilebilir. LED, titreşimden etkilenmez ve kullanım ömrü kullanılan aracın ömrüne eşdeğerdir. Işık rengi beyazdır ve genellikle 6500K’dir. LED’lerin tepki süresi halojen ampullerden çok daha hızlıdır. Bu nedenle  selektör yapılan uzun huzmeli LED farlar şimşek çakma efektine sahiptir. LED ampulün iyi odaklanmış bir reflektör ile mercek gerektirmeden kullanılabilmesi mümkünken, projektör farlar ile de kullanımı yaygındır.

 

Seat Leon LED farları

Seat Leon LED farları

Detay: LED farlara sahip otomobillerin farları adaptif olmayabilir. Ayrıca bir mercek yerine her LED çipi için ayrı ayrı merceğe sahip olabilir ya da hiç mercek bulunmayabilir. Merceğin yer almadığı, yalnızca reflektör bulunan LED farlar mevcuttur. Aşağıdaki görselde F30 kodlu BMW 3 serisinin LED farları projektöre sahip olmayıp, reflektöre doğru ters olarak yerleştirilmiş LED çipleri vasıtasıyla aydınlatma sağlamaktadır.

BMW F30 reflektör tip LED farları

BMW F30 reflektör tip LED farları

LED MATRIX

Mercedes-Benz Multibeam Headlights çift mercekli projektör tip LED Matrix far yapısı

Mercedes-Benz Multibeam Headlights çift mercekli projektör tip LED Matrix far yapısı

LED Matrix farlar, bir ana kart üzerinde çok sayıda LED çipine sahip olan ve her çipi birbirinden bağımsız olarak kontrol edebilen, ışığın hassas kontrolü için birden fazla merceğe sahip olan sistemlerdir. Aslında matrix farlar, adaptif farların en gelişmiş hali olarak düşünülebilir. LED projektörler yine adaptif farlarda olduğu gibi elektrik motorları vasıtasıyla yönlendirilebilirler. LED matrix farlarda, yolu sürekli gözetleyen kameralar bulunur. Kameralar, öndeki otomobilden yansıyan ışığı, karşıdan gelen aracın ışığını, zeminden yansıyan parlaklığı ve hatta yol tabelalarındaki fazla yansımayı tespit ederek far içerisindeki LED çiplerinin birkaçını kapatmak suretiyle parlamaların önüne geçer. Uzun huzmeli farlarınız açık seyahat etseniz bile matrix farlarınız, karşıdan gelen aracı yanınızdan geçip gidene kadar onu gölgede bırakacak şekilde LED’leri sırayla kapatır. Böylece karşıdan gelen araç sürücüsünün sürüş güvenliğini tehlikeye atmaz. En gelişmiş sistem olan Mercedes-Benz Multibeam Headlights 84 adet LED çipi ayrı ayrı kontrol edilebilmektedir. Aşağıdaki görsellerde kapalı LED çipleri ve bu sayede gölgede bırakılan alanları inceleyebilirsiniz:

Multibeam Headlights

Multibeam Headlights

Detay: Multibeam Headlights sisteminde, navigasyondan alınan bilgilere göre kavşak noktalarına gelindiğine far grubu içerisinde yer alan kavşak lambaları da yanarak ekstra aydınlık sağlamaktadır.

Multibeam Headlights

Multibeam Headlights

 

LAZER

Atom veya molekül enerji düzeyleri arasındaki elektron geçişleri ile oluşan ışık fotonları Lazer’in temelidir. Yani aslında lazer, bir ışınım (radyasyon) vasıtasıyla ışık fotonları üretmek suretiyle çalışır. (Bu prensip lazer farların insan ve çevre sağlığına zararlı olduğu anlamına gelmez.) Lazer, LED teknolojisine göre daha verimlidir. LED’ler Watt başına 100 Lümen ışık üretirken Lazer 170 Lümen üretir. Lazer teknolojisinin farlarda kullanılması şu anda tam olarak gerçekleşmemiştir. Aslında günümüzde kullanılan lazer farlar “Lazer destekli LED” farlardır. Lazer teknolojisi yalnızca uzun huzmeli farlar için yüksek menzil sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. BMW’nin İ8 modelinde uzun huzmede kullandığı lazer teknolojisi 600 metre menzil sağlamaktadır. Yakında bu sistemin yaygınlaşacağına şüphe yok.

BMW İ8 Lazer uzun huzmeli far yapısı

BMW İ8 Lazer uzun huzmeli far yapısı

  1. Lazer diyotlar üç ayrı mavi lazer ışını demeti oluşturur.
  2. Işınlar bir prizma yönlendirilir ve tek bir kiriş haline getirilir.
  3. Yoğunlaştırılmış ışın, insan gözleri için daha güvenli olan dağınık bir beyaz ışığa neden olan bir fosfor mercekten geçer.
  4. Beyaz ışın bir reflektörden fırlatılıp net bir mercekten geçirerek yola yansıtılır.

Her markanın kendi geliştirdiği, istisnai ya da yaygın kullanılan teknolojileri mevcut. Bunların detayına girmek, her sistem için ayrı bir araştırma yapmayı gerektirir. Ancak yine de, en basit sistemden başlayıp en karmaşık sistemlere kadar farlar hakkında her teknolojiye değindik. Bir sonraki yazımda, halojen farlara sahip otomobillere uygulanabilecek LED teknolojili modüllerden bahsedeceğim. Bir sonraki sefere tekrar görüşmek dileğiyle.

Enis BÜYÜKTAŞ

Enis BÜYÜKTAŞ

1990’da İstanbul’da doğdu. İlköğretim, orta öğretim ve liseyi İstanbul’da tamamladı. 2010 yılında Adnan Menderes Üniversitesi Söke MYO Otomotiv Ön Lisans programını tamamladı. Aynı yıl dikey geçiş sınavını kazanarak Marmara Üniversitesi’ne kabul edildi. 2013 yılı itibari ile Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Otomotiv Öğretmenliği Lisans eğitimini tamamladı. Üniversite eğitimi süresince Mitsubishi’de Satış temsilcisi olarak görev yaptı. Üniversite eğitiminin ardından Mercedes ve Renault'da satış danışmanı olarak görev yaptı. Sonrasında 2015 yılında Borusan Oto İstinye'de Garanti Uzmanı olarak görev yapmaya başladı ve halen devam etmektedir.

Bunlar da hoşunuza gidebilir...

1 Cevap

  1. Mustafa dedi ki:

    Merhaba kardeşim. Uzun ve kısa fazlası bir olarak yapıldığını helojen ampul tipini led şimşek etkili ampul takılcak kısa sı ve uzunu nasıl yarar. Teşekkür ederim.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir