Tork nedir? Motor için ne ifade eder?
Liseden öğrendiğim üzere, kapıyı menteşeye yakın bir yerinden tutarsanız çok ama çok zor kapar veya açarsınız; bu yüzden kapı kolu kapının uzak noktasına takılır. Aynı iş, teker somunlarını takarken ne kadar uzun levye kullanırsanız o kadar az yorulursunuz. Geleyim otomotive…. 1) Motorda daha “uzun” tutulan nedir? 2) Tork miktarını bilmek bana ne kazandıracak? En iyi tork devirini kaç olduğunu bilmek performans için ne kazandırır? En kötü torkun çıktığı devirde ne yapmalı?
Mehmet R ELMAS
Sayın Mehmet R, ELMAS, Motorlardaki güç ve tork oluşumuna bir göz atacak olursak; pistonu iten kuvvetin artması, yanma odasındaki basınca bağlıdır. Bu basıncı; ana hatları ile motorun devri, sıkıştırma oranı, silindir içerisine alınan yakıt-hava karışımının miktarı ve yanma verimi etkiler. Bu kuvvetin artışı, krank miline uygulanan torku arttırır. Motor torku, devir yükseldikçe belli bir devire kadar artar ve bu devirden sonra, motor devri arttırılmaya devam edilirse tork azalmaya başlar. Bunun nedeni, hacimsel verimin azalmasıdır. Yani yüksek devirlerde motorun nefes alma kabiliyetinin düşmesidir. Araçlarda motorun bir tekerleğe ilettiği tork, lastikle zemin arasındaki sürtünme kuvvetiyle, teker yarıçapının çarpımına eşittir. Dolayısıyla, bu tork ne kadar büyük olursa; araç o kadar hızlı ivmelenebilir ve seri manevralar yapabilir. Tabii; lastiğin zeminle arasında oluşturabileceği azami sürtünme kuvvetinin aşılmaması, yani patinaja yol açılmaması kaydıyla. Devir sayısı genellikle, dakika başına devir sayısı (revolution per minute – rpm) olarak ölçülür. Bu durumda da, bir tekerin sürtünme kuvvetine karşı birim zamanda yaptığı iş, yani güç; üzerindeki torkla açısal hızının çarpımına eşittir (Güç = Kuvvet x Hız ya da Güç = Tork x Açısal Hız). Ki bu, belli bir rpm değeri için; tork arttıkça gücün artması anlamına gelir ve gücü yüksek olan araç, daha seri davranabilir. Ancak, aynı güç düzeyini elde etmek için, düşük devirli yüksek tork uygulanabileceği gibi, yüksek devirli düşük tork uygulamak da mümkündür.
Torkun alt devirlerde alınmasının otomobilin performansını olumlu yönde etkilediğini de kayıt altına alalım. Sorunuzdan hareketle “tork, güç ve yakıt tüketimi bağlamında motorun en ideal çalışma aralığı nasıl tespit edilir?” sorusuna cevap aranmalı.Devre bağlı olarak; güç, tork ve özgül yakıt tüketimini birlikte değerlendirmek gerekir.Bu konuyu bir örnekle açıklayalım. Maksimum tork 4200 d/d’de ve maksimum güç ise 5800 d/d’de üretildiğini kabul edelinm. Normalde klasik yaklaşımda maksimum torkun elde edildiği 4200 d/d ile maksimum gücün elde edildiği 5800 d/d aralığı motorun ideal/optimum çalışma aralığıdır. Ancak günümüzdeki motor-aktarma organlarında uygulanan teknolojiler bu durumu değiştirebilmektedir. Örneğin; motorun yönetim stratejisi, devir bandı sınırlama sınırı, değişken supap zamanlama stratejisi, varsa turbo ve kompresör çalışma aralıkları, ekonomi vitesi düzenlemesi ve şanzıman otomatikse modu (spor, ekonomi vs. gibi) gibi durumlar… Aksi takdirde değerlendirme eksik kalabilir. En tutarlı değerlendirme için motorun gücü, torku ve yakıt tüketimini birlikte gösteren harita incelenerek bu sorunun cevabı verilmelidir./aranmalıdır.
Kavram[lar]
Tork/Moment birimi: MKSA (metre, kilogram, saniye, amper) sisteminde, kuvvet birimi Newton’dur. Kütlesi bir kilogram olan bir cisme, 1 m/s2 ivme kazandıran kuvvet, bir Newton’dur. Tork birimi newton metredir (Nm). Çünkü kuvvet ile uzunluğun çarpımıdır. Nm aynı zamanda enerji birimiyle de aynıdır (Joule = Nm). Diğer tork birimleri, kgm ve lbft’dir. Dönüşüm için; 1 lbft = 1,356 N.m; 1 kgf.m = 9,8 N.m’dir. Kuvvet birimi ise Newton ya da kgf’dir. 100 Nm’lik bir tork yaklaşık 10,2 kgf.m’lik bir momente eş değerdir.
Esneklik: Devir bandında iyi dengelenmiş tork ve güç dağılımı ile iyi kombine edilmiş şanzıman esneklik değerlerini belirleyen en güçlü parametrelerdir. Tekerlek Torku: Araçlarda motorun bir tekerleğe ilettiği tork, lastikle zemin arasındaki sürtünme kuvvetiyle, teker yarıçapının çarpımına eşittir. Dolayısıyla, bu tork ne kadar büyük olursa; araç o kadar hızlı ivmelenebilir ve seri manevralar yapabilir. Tabii; lastiğin zeminle arasında oluşturabileceği azami sürtünme kuvvetinin aşılmaması, yani patinaja yol açılmaması kaydıyla. Tekerlek torku; transmisyon/şanzıman dişli oranı, diferansiyel dişli oranı ve motor torkunun (Nm) çarpımına eşittir. Dr. Abdullah Demir/24/09/2011