Amortisörlerin dinamiği
Son yıllarda taşıt dinamiğinde aktif ve yarı aktif kontrolü ilgi odağı haline geldi ve günümüzde basit “sönümleyici kontrol sistemleri” bilhassa yolcu otobüslerinin seri konstrüktiv yapısında kullanılmaya başlandı. Bu kontrol sistemlerin analiz, dizayn ve teknolojideki hızlı gelişimi, taşıtların süspansiyon sisteminde lastik ve amortisör gibi bileşenler dinamiğinin tam ve doğru bir tasvirini gerekli kılmıştır.
Günümüz otomobillerinde süspansiyon sisteminde tekerlek asılış donanımında kullanılmakta olan amortisörler bütün mekanik sistemlerde olduğu gibi non–lineer karakterdedir [6,7]. Taşıt dinamiği analizinde kullanılmakta olan modeller; özellikle sürüş konforu bakımından ayrıklaştırılmış non–lineer elementli olup esas itibariyle lineerdir. Bu ayrıklaştırılmış elementler ancak sistemin ayrıntılı dinamik davranışı ile çok yakından ilgili olması durumunda eşdeğer lineerleştirme tekniği göz önüne alınır. Şayet sistemin non–lineer denklemleri biliniyorsa, amortisör ve lastik bileşenleri analitik olarak parametreleri elde edilebilen lineer elemanlar yerine kullanılabilmekte, bununla birlikte taşıtın seyir koşullarında dinamik davranışı bir deneysel veriyi gerektirir. Eşdeğer lineer sisteme ait parametrelerin değişiminin izlenmesinde, maksada uygun basit bir sistemin bazı hallerde iyi bir sonuç verebilmesi, katsayıları belirli orijinal non–lineer sisteme ait diferansiyel denklem ile doğrudan ilişkilidir. Lineer modellerin parametreleri şüphesiz deneylerde kullanılacak değişik test sinyallerine bağlı olarak eşdeğer lineerleştirme yardımıyla tayin edilir. Böylece eşdeğer harmonik ve amaca uygun biçimde yapılmış tahmini lineerleştirme tekniği ile tipik bir amortisör için deneysel veriler kullanarak gerçekleştirilmiş lineerleştirmeye dayalı deneysel verilerle söz konusu amortisör için uygun bir matematik model oluşturulur.
Kaynak: Dr. Hayrettin Yüksel’in “Non–Lineer Amortisörlerin Dinamiği” [Balıkesir Üniversitesi Fen Bil. Enst. Dergisi (2006).8.2] makalesinden derlenmiştir.
